Door Sylvia Mesesi
In augustus 2025 kondigde de Bill & Melinda Gates Foundation een nieuw wereldwijd initiatief op het gebied van reproductieve gezondheid aan: een grootschalige introductie van een hormonaal spiraaltje (IUD) met een werkingsduur van 8 jaar in verschillende Afrikaanse landen, te beginnen met Kenia en Nigeria.[1] Het apparaat, Avibela genaamd, is een levonorgestrel-afgevend intra-uterien systeem (IUS) dat bijna tien jaar lang zwangerschap voorkomt met een effectiviteit van 99%.[2] De campagne maakt deel uit van een omvangrijke investering van 2,5 miljard dollar in de gezondheid van vrouwen, die volgens de stichting “vrouwen en meisjes meer zeggenschap zal geven” door hen “meer keuzemogelijkheden te bieden.”[3]
De investeringen van de Bill & Melinda Gates Foundation in de gezondheid van vrouwen en toegang tot anticonceptie zijn breed uitgemeten in de media, maar er blijven serieuze vragen bestaan. Gaat het hier echt om keuzevrijheid als vrouwen in landelijke en achtergestelde gebieden misschien niet eens de middelen hebben om hun beslissing terug te draaien zodra het spiraaltje is geplaatst?
Een beslissing die moeilijk terug te draaien is
In tegenstelling tot anticonceptiepillen of -injecties kan een spiraaltje alleen worden geplaatst of verwijderd door een opgeleide medische professional.[4] Dit leidt tot een duidelijk probleem: veel plattelandsgemeenschappen in Afrika hebben al geen toegang tot basisgezondheidszorg, laat staan tot bekwame zorgverleners. In de praktijk betekent dit dat een vrouw opgezadeld kan blijven zitten met een anticonceptiemiddel dat ze niet langer wil, simpelweg omdat er geen verpleegkundige of arts in de buurt is om het te verwijderen.
Waarom Afrika?
Dit is niet de eerste keer dat Afrika een proeftuin is voor grootschalige bevolkingscampagnes. Sinds de jaren zestig hebben buitenlandse hulpprogramma’s miljarden geïnvesteerd in bevolkingsbeperking in plaats van in kernproblemen zoals onderwijs, infrastructuur en kraamzorg. Tegenwoordig worden dezelfde strategieën opnieuw verpakt met modewoorden als ‘keuze’ en ‘vrijheid’, maar de focus blijft liggen op het terugdringen van het geboortecijfer in ontwikkelingslanden in plaats van op het versterken van hun gezondheidszorgstelsels.
De aankondiging van de Gates Foundation komt op een moment dat het moedersterftecijfer in veel Afrikaanse landen nog steeds onaanvaardbaar hoog is en miljoenen vrouwen nog steeds bevallen zonder toegang tot deskundige gezondheidszorgverleners.[5] Bijvoorbeeld, in Kenia bieden sommige ziekenhuizen in de stad moderne zorg, maar moeten vrouwen op het platteland vaak kilometers lopen om bij slecht uitgeruste klinieken te komen. Het contrast is groot: er worden miljarden uitgegeven om voorbehoedsmiddelen te verspreiden, terwijl de basisgezondheidszorg achterblijft.
Een netwerk van partnerschappen
Deze uitrol is niet zomaar een eenvoudig gezondheidsprogramma, maar een zeer gecoördineerde wereldwijde inspanning.
- Het SHINE-project, gefinancierd door de Gates Foundation, heeft gegevens verzameld ter voorbereiding op het grootschalige gebruik van hormonale spiraaltjes in Kenia, Nigeria en Malawi.[6]
- Medicines360 heeft in samenwerking met DKT WomanCare overeenkomsten gesloten om Avibela wereldwijd beschikbaar te maken en het te promoten als een ‘gamechanger’ voor de toegang tot anticonceptie.[7]
- Grote inkooporganisaties zoals USAID en UNFPA hebben Avibela al aan hun leveringscatalogi toegevoegd, waardoor het voor overheden gemakkelijker wordt om het op grote schaal in te kopen en te distribueren.[8]
Deze wereldwijde campagne laat zien dat het plan is om de markt te overspoelen en het tot de voorkeurskeuze voor gezinsplanning in lage- en middeninkomenslanden te maken.
Afrikaanse culturen hebben kinderen altijd als een zegen beschouwd en het gezin als de ruggengraat van de samenleving. Een dergelijke uitrol, gepland en gefinancierd door rijke stichtingen en buitenlandse instanties, dreigt het Afrikaanse gezondheidsbeleid te hervormen zonder echte inbreng van lokale gemeenschappen. Wanneer vruchtbaarheid als een ‘probleem’ wordt behandeld, worden vrouwen en gezinnen gereduceerd tot cijfers in plaats van gerespecteerd als individuen.
Er is ook de kwestie van vertrouwen. Gemeenschappen die al decennialang te maken hebben met buitenlandse interventies weten hoe het voelt om als doelwit te worden gezien in plaats van ondersteund te worden. Zonder diepgaand cultureel overleg dreigt dit initiatief meer wantrouwen te wekken dan keuzevrijheid.
Echte keuzevrijheid
Als dit programma echt tot doel had Afrikaanse vrouwen mondiger te maken, zou het investeren in:
- Veilige en waardige kraamzorg om moeders en baby’s te beschermen.
- Toegang tot een volledig scala aan gezondheidsdiensten, waaronder prenatale zorg, postnatale ondersteuning en behandeling van ziekten waaraan jaarlijks vrouwen overlijden.
- Toegang tot kwalitatief hoogstaand onderwijs en economische onafhankelijkheid voor Afrikaanse vrouwen.
- Respect voor culturele en religieuze overtuigingen, in plaats van het opleggen van buitenlandse waarden via gezondheidscampagnes.
Het aanbieden van één enkel middel en dit ‘keuze’ noemen, is een te simplistische voorstelling van de complexe behoeften van vrouwen en dreigt de afhankelijkheid van buitenlandse donoren te vergroten.
Een oproep aan Afrikaanse leiders
Christian Council International (CCI) roept Afrikaanse regeringen, religieuze leiders en maatschappelijke organisaties op om dit initiatief kritisch te bekijken. Programma’s die worden gefinancierd door machtige mondiale actoren mogen het Afrikaanse gezondheidsbeleid niet dicteren of Afrikaanse waarden ondermijnen.
Afrika heeft geen behoefte aan nog een experiment op het gebied van bevolkingsbeperking. Afrika heeft behoefte aan gezondheidszorg die vrouwen respecteert, gezinnen versterkt en de soevereiniteit beschermt.
[1] Eight-year contraceptive to be introduced in Kenya. The Standard, Aug 8, 2025. https://www.standardmedia.co.ke/health-science/article/2001526385/eight-year-contraceptive-to-be-introduced-in-kenya?
[2] DKT WomanCare’s Avibela product page states that IUDs “can be removed by a provider at any time. https://dktwomancare.org/products/contraception-methods/intra-uterine-devices-iuds/avibela/
[3] Gates Foundation announces $2.5 billion commitment to women’s health research and innovation. Gates Foundation, Aug 4, 2025.https://www.gatesfoundation.org/ideas/media-center/press-releases/2025/08/womens-health-funding-commitment?
[4] DKT WomanCare’s Avibela product page states that IUDs “can be removed by a provider at any time. https://dktwomancare.org/products/contraception-methods/intra-uterine-devices-iuds/avibela/
[5] WHO, Global Health Observatory Data Repository. https://www.who.int/data/gho?
[6] Research on scale-up of the hormonal IUD in new and emerging markets (SHINE). FHI 360. https://www.fhi360.org/projects/research-scale-hormonal-iud-new-and-emerging-markets-shine/
[7] Medicines360 and DKT WomanCare announce strategic partnership to expand access to Avibela. Medicines360, Jan 31, 2024. https://medicines360.org/2024/01/31/medicines360-and-dkt-womancare-announce-strategic-partnership-to-expand-access-to-the-hormonal-iud-avibela/?
[8] Introduction of long-acting family planning method to USAID and UNFPA Product Catalogs https://www.fp2030.org/global_search_item/introduction-of-long-acting-family-planning-method-to-usaid-and-unfpa-product-catalogs/